![hallein-winter-1170×658 Hallein pod Salzburgiem był niegdyś ważnym miejscem produkcji soli. Tu ostatnie lata swojego życia spędził jako kompozytor i organista Franz Xaver Gruber. Hallein w zimowej szacie.](https://cdn.salzburgerland.com/pl/wp-content/uploads/2022/12/hallein-winter-1170x658-1-740x530.jpg)
W ciągu 18 lat spędzonych w Hallein miał dostatecznie dużo czasu, by oprócz prac kancelaryjnych, prowadzić intensywną działalność kompozytorską. W tym czasie powstało wiele dzieł sakralnych Grubera oraz utworów świeckich dla miasta. Jego kompozycje grane były także poza Hallein, a on sam wielokrotnie uczestniczył w wydarzeniach muzycznych poza miejscem swojego zamieszkania.
Hallein w czasach Franza Xavera Grubera
Czasy i warunki życia w Hallein nie były łatwe. Miasto było wtedy drugim co do wielkości w salzburskiej prowincji i liczyło 3,5 tysiąca mieszkańców. Kwitnące za czasów panowania książąt arcybiskupów wydobycie i handel solą straciły na znaczeniu. Habsburgowie przykładali większą wagę do eksploatacji „białego złota” w innych częściach monarchii – w Hall w Tirolu, w Aussee i Hallstsatt. Zatrudnienie tracili masowo górnicy i pracownicy salin, ale zmiany te odczuły niezmiernie dotkliwie także wszystkie inne dziedziny gospodarki związane z produkcją soli. Na rynku pracy zapanował kryzys. Bezrobocie dotknęło na przykład lokalnych bednarzy, ponieważ sól zaczęto transportować w tańszych i poręczniejszych workach z juty. Spadek transportowanego towaru z 20 na 7 tysięcy ton rocznie dał się we znaki także flisakom. Budowa kolei i przyłączenie Hallein do głównej sieci kolejowej w 1871 roku pociągnęły za sobą całkowity upadek żeglugi handlowej po rzece Salzach.
Wszystkim zainteresowanym historią i kulturą Celtów zamieszkujących niegdyś tereny Hallein, żeglugą handlową i historią państwa kościelnego polecamy odwiedziny w Muzeum Celtyckie. Na górze Dürrnberg znajduje się historyczna kopalnia soli „Salzwelten Hallein“. Była to pierwsza kopalnia soli na świecie, którą udostępniono zwiedzającym jako atrakcję turystyczną.
![Widok na miasteczko Hallein, rzekę Salzach i wyspę Pernerinsel z góry Barmstein. Jako zagłębie soli Hallein był niegdyś znaczącym centrum gospodarczym Księstwa Salzburga.](https://cdn.salzburgerland.com/pl/wp-content/uploads/2022/12/barmstein_hallein_tvb-halle_-1170x658-1-1024x569.jpg)
Widok na miasteczko Hallein, rzekę Salzach i wyspę Pernerinsel z wysokości góry Barmstein © TVB Hallein
Życie dla muzyki
Gruber, dyrygent chóru kościelnego w Hallein, nie dysponował zbyt dużymi środkami pieniężnymi ani nie otrzymywał specjalnych subwencji, ale, co się tyczy muzyki, na nią zawsze znajdował finanse i sposoby. Odległości między miejscowościami były duże , a ich pokonywanie uciążliwe. Dyliżansów pocztowych kursowało niewiele, a i te były zbyt drogie. Z zachowanych listów wiemy, że Franz Xaver Gruber regularnie pokonywał pieszo 13 km trasy do Salzburga lub Maria Plain, żeby uczestniczyć w wydarzeniach muzycznych. Udowodnionym jest też, że w Hallein złożył mu wizytę jego przyjaciel, Joseph Mohr. Wędrówka z Wagrain do Hallein zajmowała cały dzień, ale takie wyprawy były dawniej na porządku dziennym. Niewykluczone też, że Mohr przyjechał dyliżansem pocztowym.
![W roku 2018, w 200-jubilusz powstania kolędy Cicha Noc, w Hallein w rolę kompozytora Franza X. Grubera wcielił się aktor.](https://cdn.salzburgerland.com/pl/wp-content/uploads/2022/11/stille-nacht_gruber_und_gitarre_1920x840-1170x658.jpg)
Portret Franza Xavera Grubera i aktor w rolu Grubera z oryginalną gitarą © SalzburgerLand Tourismus
W roku 1841, przy porodzie ostatniego dziecka, zmarła druga żona Franza Xavera Grubera, Maria Breitfuß i nowo narodzone niemowlę. Rok później kompozytor zawarł trzeci związek małżeński z przyjaciółką swojej żony, wdową Kathariną Rieser z Böckstein.
Synowie Grubera poszli w muzyczne ślady ojca. Starszy, Franz (*1826), założył w 1847 roku koło pieśniarskie, a w 1849 roku istniejący do dzisiaj związek pieśniarski, Halleiner Liedertafel. Drugi syn, Felix (*1940), przejął po ojcu kierownictwo artystyczne chóru w Hallein. W tym mieście, 30 grudnia 1854 roku, Franz Xaver Gruber spisał dokument zatytułowany „Authentische Veranlassung zur Composition des Weihnachtsliedes“ („Autentyczny powód powstania kompozycji kolędy”). Wyjaśnia w nim jasno kwestię autorstwa i pochodzenie słów oraz melodii „Cichej nocy“, usuwając tym samym wszystkie mijające się z prawdą przypuszczenia, że kolęda pochodzi z Zillertalu czy też, że jej kompozytorem jest Michael Haydn.
Franz Xaver Gruber zmarł w Hallein w 1863 r. W momencie śmierci był człowiekiem dobrze sytuowanym i powszechnie szanowanym.
Śladami „Cichej nocy“ w Hallein:
- Naprzeciw kościoła parafialnego w Hallein leży Muzeum Cichej Nocy, które po gruntownej przebudowie otworzyło swoje podwoje w 2018 roku. Obejrzymy tu wiele dokumentów związanych z kolędą, gitarę Josepha Mohra oraz meble i przedmioty codziennego użytku z dawnego mieszkania Grubera. Do eksponatów muzealnych należą także rękopisy i dokument „Autentyczny powód“ pióra kompozytora. Franz Xaver Gruber zamieszkiwał budynek plebanii 28 lat.
- W okresie adwentu w rolę Franza Xavera Grubera wciela się aktor, który oprowadza gości po miasteczku. Spacery te noszą tytuł „Gruber osobiście“
- Tuż przed wejściem do muzeum znajduje się grób Grubera. Każdego roku 24 grudnia o godz. 17:00 do wspólnych „śpiewów u grobu kompozytora” zaprasza Halleiner Liedertafel.
- 25 listopada 2018 w kościele parafialnym po raz pierwszy zagrały nowe Organy Cichej Nocy.
![Franz Xaver Gruber został pochowany na cmentarzu przy kościele parafialnym w Hallein, w pobliżu swojego miejszkania. Choć cmentarza dziś już nie ma, grób muzyka pozostawiono.](https://cdn.salzburgerland.com/pl/wp-content/uploads/2022/12/stille-nacht-grab-gruber-1920x1067-1-1170x658.jpg)
Miejsce ostatniego spoczynku Franza Xavera Grubera w Hallein © Stadtgemeinde Hallein, Adi Aschauer